Dorpsstraat : Het huis Sjalom werd in 1851 gebouwd voor Pieter Vlamingh Kiebert, afkomstig uit Lille en één van de eerste projectontwikkelaars. De Joodse familie Blom gaf het de naam ‘Sjalom’. In de oorlog huisde er de Dienst Luchtbescherming. In 1952 kregen de weduwe Amalia Sophia Blom-Gans en haar dochter het huis terug. De prachtige roosters voor de ramen in de deur stellen de ontvoering van Europa voor.

Marktplein nummer 13 lijkt het oudste huisje in Uithoorn weggelopen uit het straatje van Johannes Vermeer van Delft. Een knus smal winkeltje met de deur in het midden, een echte pijpenla. De heer Jongkind gebruikte deze woordspeling voor zijn winkeltje in tabaksartikelen, “De Pijpenla”. Bloemen- en plantenman Dirk Tijsterman nam de naam gewoon over. Dit pandje heeft heel wat bewoners gekend, de een hield het langer vol dan de ander. Helaas….het pandje dateert uit eind 19e eeuw en werd in 1942 verbouwd met een trapgevel.

Hertog Jan werd gebouwd in 1946 als kantoor van de beurtschippersvereniging. Hierdoor werd er net na de oorlog zorg voor gedragen dat elke schipper zijn vrachtje kreeg en niet leeg verder moest. Van oudsher kwamen beurtschippers naar dit dorp om lading te lossen en in te laden. De Uithoornse markten zorgden voor een ruim aanbod aan kaas, boter en natuurlijk vee.

Het stationsgebouw dateert van 1911. de Haarlemmermeerlijnen, aangelegd door de Hollandsche Electrische Spoorweg Maatschappij (HESM) en onderdeel van de Haarlemmermeerlijnen waarop Uithoorn in 1915 werd aangesloten.

Helaas werden de spoorlijnen geen succes. Op 2 september 1950 werd het personenvervoer gestaakt, in 1973 gevolgd door het goederenvervoer.

Waar nu een nieuw appartementencomplex is verrezen, De Regentes, stond voorheen de melkfabriek Condensed Milk Company (1904 tot 1925), de bakermat van de bedrijfsfanfare KnA. Daarna trok de ABC Voddenfabriek erin, gevolgd door weer een melkfabriek (jaren ’60). In 1663 gaf de gravin van Solms toestemming om hier een kerkje te bouwen. Dit kerkje werd in 1834 vervangen door de huidige kerk. In het torentje hangt een echte Hemonyklok, gegoten in 1659 en afkomstig uit de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Men spreekt over de Hervormde Gemeente in de Vinckebuurt. Vincke heeft niets van doen met de vogelsoort, maar staat hier voor een lichte veensoort, in tegenstelling tot zwaarder veen dat in het algemeen onder de naam “zwaluwe” bekend staat. Denk aan de Zwaluwebuurt in De Nes.

In 1860 begonnen Mouthaan en Thomas hier een vitriool (zwavelzuur)fabriek, die in 1863 omgezet werd in een Koninklijke Chemische Fabriek. De fabriek werd in 1922 overgenomen door Frans van Seumeren. Hij besloot in de bestaande gebouwen een teerverwerkingsbedrijf te beginnen, genaamd “Tebu” (Teer-bedrijf Uithoorn). In 1947 werd een afdeling van Tebu omgezet tot NWM (“de wegensproei”) met mooie zwarte sproei- en tankwagens in een helgele belettering. De NWM teerde bijna alle wegen in Nederland.

In 1957 ging Tebu samen met het Amerikaanse Neville Chemical Company en in 2011 met Koppers dat in 2016 het bedrijf beëindigde.

De Hollandse Dijk was de scheidingsweg tussen Holland en het Sticht (Utrecht); het Stichtse gebied liep van de Rode Paal
(hoek bij de Amstel) en Legmeer tot Kudelstaart en Bilderdam (Tolhuis). Rode Paal verwijst naar “roo” c.q. “rooi” in de betekenis van “grens”. De verwarring over de herkomst van rooi is te zien naast de boerderij waar een roodgeverfde steen ligt. Interessanter is de banpaal en landscheiding die richting Europaflats staat.

De Europarei kwam in 1968 tot stand doordat Amsterdam en Uithoorn hun bouwtoewijzingen samenvoegden. Hierdoor werden de 1080 woningen in 9 flats toegewezen aan Uithoornaars en Amsterdammers. De banpaal is sinds 1600 bekend en de huidige is diverse malen gerestaureerd (1926, 1966). De Briandflat ligt ongeveer op de plek waar omstreeks 1400 het kerkje van Thamen aan de Dijk stond. Het dorpje viel ten prooi aan de oprukkende Legmeer. Het Libellebos kreeg deze bijnaam omdat weekblad Libelle het mogelijk maakte dat mensen een boom kochten om te planten. De eigenlijke naam is Biezenwaard.

Thamerdal direct na de oorlog werd vanaf de Thamerlaan begonnen met de bouw van Thamerdal in de gelijknamige polder. Een uniek concept van stedenbouwkundige prof. Wieger Bruin. Burgemeester Koot wilde eengezinswoningen in een ruime groenvoorziening (tuindorp) en zette daarmee Uithoorn internationaal op de kaart. Architect Jan de Groot tekende de meeste woningwetwoningen; een klein contingent werd door de gemeente-architect Kruyt getekend.

Zijdelveld. De oorspronkelijke verbinding tussen de Schans/Dorpsstraat en de Vuurlijn naar Kudelstaart en Aalsmeer. Hieraan lag Uithoorns eerste zwembad (bij Hotel Hengelsport – nu Lakeside) en het klooster van de zusters van Amersfoort (nu Kloosterhof).

Tot het jaar 1000 was het moerassige veengebied aan de Amstel nauwelijks bevolkt. Te voet kon men langs de wallenkant van de veenstromen verder komen, maar het gemakkelijkst ging het met een bootje. Er werd gevist en turf gestoken. In de 11e eeuw werd het klimaat milder en werd hetdroger. De bisschop van Utrecht had grote stukken land, waaronder dit gebied rond de Amstel, in bruikleen gekregen van Keizer Otto III. Hij liet het beheer over aan zijn Kapittel en de Proost van Sint Jan.

De Vuurlijn is onderdeel van de Stelling van Amsterdam. De weg achter de opgeworpen heuvels doet in weinig meer denken aan de oorspronkelijke uitvoering van plm. 1911. Het was een gedekte weg, dat wil zeggen dat de troepen zich via de Vuurlijn veilig konden verplaatsen van het ene naar het andere fort of van de ene batterij naar de andere. De weg is regelmatig opgehoogd en de heuvels zijn ingeklonken. Na de tweede wereldoorlog werd de Vuurlijn aangeduid met ‘de Zeven Heuveltjes’; er werd door gezinnen gespeeld en gepicknickt, stiekem gevist door jeugd en verliefden keken er niet alleen naar de sterren.

Even verderop staat half verborgen achter de platanen de Halle Hoeve. Deze authentieke uit 1780 stammende boerderij heeft nog altijd zijn originele uiterlijk en is het oudste pand van De Kwakel. De plek echter was al eerder bewoond: er zijn in de boerderij resten gevonden uit de 17e eeuw, maar in ieder geval was er in 1750 al bewoning op deze locatie.

De boerderij Leeuwarden stamt uit de tweede helft van de 17e eeuw. ‘Lee’ in de naam verwijst naar een verhoging in het landschap en met “ward” bedoelde men een stuk land door water omgeven. Overigens is wierd, ward of woerd ook een verwijzing naar een verhoging in het land. Het woongedeelte heeft een pannen-, de stal een rietdekking; de schoorsteen heeft nog zijn originele afdekking met smeedwerk. Links van de boerderij staat het zomerhuis met dezelfde afwerking van de top als de boerderij.

De Elzenlaan vormt sinds jaar en dag een rustige verbindingsweg voor voetgangers en fietsers tussen Boterdijk en de Watsonweg. Scholieren rennen er regelmatig omdat het een stukje van hun ‘rondje Zijdelmeer’ is. Leden van de Groen- en Knotgroep hebben er hun uitvalsbasis. De tuin van Bram de Groote ligt tegen de Elzenlaan genesteld. Bram de Groote wist de tuin bij zijn woonboot aan de Boterdijk om te toveren oase met allerlei exotische bomen, heesters en planten.

Via zijn zonen regelde hij zaad en stekjes van planten uit de hele wereld. De woonarkbewoners kwamen rond 1962 van hun ligplaats in het Zijdelmeer achter de kerk in de Schans. De gemeente dempte in dejaren zestig van de vorige eeuw een groot deel van het Zijdelmeer en de verbinding naar de Amstel, om de woonwijk Meerwijk te kunnen realiseren.

Zoals het er hier uitziet, moet het er rond het jaar duizend ook al hebben uitgezien. De omgeving van dit gebied je is echter wel drastisch veranderd: Eerst door ontginning en door het graven van afwateringslootjes naar de veenstromen, gevolgd door het afgraven van de veenbodem voor brandstofgebruik. De afgegraven gebieden werden waterpoelen, die door wind en golfslag werden samengevoegd tot grote plassen. Tenslotte het droogmalen van deze plassen tot de polders zoals die er nu liggen.

In het Rampjaar 1672 werd op last van de Amsterdamse vroedschap de houten brug over de Amstel bij Uithoorn afgebroken. Timmerlieden vergezeld door mariniers (Jongens van Jan de Wit) kwamen het klusje ’s nachts klaren. Op uitleggers in de Amstel werden kanonnen geplaatst die de oprukkende Fransen moesten tegenhouden. Om het dorpje werd een palissade aangelegd en hiermee verschanst (versterkt). De hoofdstraat -de enige geplaveide weg-, de Heerenweg kreeg daardoor in de volksmond de naam ‘Schans’.